Wednesday, September 17, 2025

10. Kartapanu (કર્તાપણું).



Excerpt from Shri RajRatna MS swadhyay (and blended some other thoughts)

--------

કર્તાપણું કેટલું સૂક્ષ્મ હોઈ શકે


હું કોઈને સમજાવી શકું

મહત્વ ક્યાં છે?

"સમજાવા" પર કે "હું" પર?


શું એના "હિત" માટે ન કહેવાય?

ફરીથી, એક અવલોકન...

"મારા" કહેવાથી એનું હિત થઈ શકે એવી માન્યતા?


શું "મારા" કોઈ ઠેકાણા છે?

જે ડૂબી રહ્યું હોય એ બીજાને બચાવી શકે?

શું હું એમ માનું છું કે "હું" પોતે ડૂબી રહ્યો છું?


દરેક વસ્તુમાં, પ્રસંગમાં શું મને ક્યારે પણ એમ લાગે છે કે "હું" માનું છું કે "હું" કરી રહ્યો છું, પણ હકીકતમાં તો "હું" કોઈનું કાંઈ કરી શકતો જ નથી. શું એ સ્પષ્ટ નથી?


બીજાનું કે કોઈનું તો દૂરની વાત, શું "હું" આ અત્યારે જે મને મન મળ્યું છે એને પણ "સમજાવી" શકું છું?


શું હું એમ માનું છું કે "મન" સમજે અને સમજાવે?


"મન"ના પાછળ એવું કોઈ તત્વ છે જ્યાં થી આ બધું બહાર આવે છે અને એવી માન્યતા થાય છે / કરાવે છે કે "હું" મારા "મન"માં આવેલા વિચારો થી સામેવાળી વ્યક્તિના "મન"ને સમજાવી શકું. પરંતુ, સામેવાળી વ્યક્તિના "મન"ના પાછળ પણ એવું જ કોઈ "તત્વ" રહેલું છે જે એની "પોતાની" માન્યતા પ્રમાણે નક્કી કરે છે.


સામેવાળાના હિતનો વિચાર કરવામાં એની ઉદય અને પરિણામ પ્રમાણે એનું "હિત" થાય કે નહિ, પણ "હું" જો એમ માનું કે "હું" સમજાવી શકું તો એ માન્યતા મારું "અહિત" કરશે; અનંતકાળથી મારું "અહિત" થતું આવ્યું છે.


બીજી રીતે પણ વિચારું તો કેવલજ્ઞાની કે તીર્થંકર પણ કોઈને સમજાવવા માટે સમર્થ નથી માનતા કારણ કે એ એમના જ્ઞાનમાં સ્પષ્ટ હકીકત ઝળકે છે.


ભગવાનને આપણે સર્વજ્ઞ, વિત્રાગ અને સાથે "હિતોપદેશી" કહીએ છીએ. હિતોપદેશી એટલે કે હિતનો ઉપદેશ કરનાર. હિતની ઇચ્છા કે હિત કરી શકું એવી માન્યતા ધારાવનાર નહિ.


એ જે રાહ પર ચાલીને પામ્યા છે, એ રાહ પર ચાલવાથી મારું હિત થઈ શકે એવું એમના અનુભવમાં હોવાને લીધે એ મને ઉપદેશ આપે છે, પરંતુ ચાલવાનું મને છે અને હું ચાલું કે ના ચાલું એ એમનો વિષય નથી.


આ ભાવમાં "હું" મારો પરિચય કરી લઉં, શ્રદ્ધાને દૃઢ કરી લઉં એ મારા માટે ફક્ત મહત્વનું કે જરૂરી નહીં પરંતુ ફરજિયાત છે, સંપૂર્ણપણે આવશ્યક છે.


ૐ 

-----

Kartapanu ketlu sukshm hoi shakey


Hun koi ne samjaavi shaku.

Mahatva kya chhe?

"Samjhava" par ke "hun" par?

 

Shu ena "hit" maate na kevaay?

Farithi, ek avlokan...

"Maara" kahevathi enu hit thai shakey evi maanyata?

 

Shu "maara" koi thekaana chhe?

Je dubi rahyo hoy e bijaane bachaavi shakey?

 

Shu hu em maanu chhu ke "hun" potey dubi rahyo chhu?

 

Darek vastu ma, prasang ma shu mane em kyaare pan laage chhe ke "hun" maanu chhu ke "hun" kari rahyo chhu pan Haqeeqat ma ho "hun" koi nu kain kari shakto j nathi. Shu e spasht nathi?

 

Bijaanu ke koi nu to dur ni vaat, shu "hun" aa atyaare je Mane mann malyu chhe ene pan "samjhaavi" shaku chu?

 

Shu hu em maanu chu ke "mann" samjhe ane samjhaave?

 

"Mann" ne paachad evu koi tatva chhe jyaathi aa badhu baahar aave chhe ane evi maanyata thaay chhe / karaave chhe ke "hun" maara "mann" ma aavela vichaaro thi saame vaali vyakti na "mann" ne samjhaavi shaku. Parantu, saame vaali vyakti na "mann" ni paachad pan evu j koi "tatva" rahelu chhe je eni "potaani" maanyata pramaane nakki kare che

 

Saame vaala na hit nu vichaar karvaama ena uday ane parinaam pramaane enu "hit" thaay ke nahi, pan "hu" jo em maanu ke "hu" samjhaavi shaku to e maanyata maaru "ahit" karshe; anant kaal thi maaru "ahit" thatu aavyu chhe.

 

Biji ritey pan vichaaru to Kevalgyaani ke Tirthankar pan koi ne samjhaava maate samarth nathi maanta kaaran ke e emna gyaan me spasht Haqeeqat jhalke chhe

 

Bhagwan ne aapne Sarvagya, Vitraag ane saathe "Hitopdeshi" kahiye chhiye. Hitopdeshi etle ke Hit no updesh karnaar. Hit ni ichcha ke Hit kari shaku evi maanyata dharaavnaar nahi.

 

E je raah par chaaline paamya chhe, e raah par chaalvaathi maaru hit thai shakey evu emna anubhav ma hovaathi e mane updesh aape chhe parantu chaalvaanu maare chhe ane Hu chaalu ke naa chaalu e emno vishay nathi.

 

Aa Bhav ma "hun" maaro parichay kari lau, Shraddha ne dradh kari lau e maara maate fakt mahatva nu ke zaruri nahi parantu farajiyaat chhe, sampurnapane aavashyak chhe.

 

Om!

Monday, September 15, 2025

9. खूनी.

अनन्त काल से बन बैठा हूँ…

अपने ही गुणों का खूनी


कबीरा ने कही, मैंने न सुनी

फकीरा ने सिखायी, मैंने न बुनी

चिल्लाने दो सबको, ईश्वर या मुनि

मैंने तो जीवन में, अपनी मर्ज़ी चुनी


संसार वृद्धि ही है, निरंतर धुनी

आत्मकल्याण की बातें, न दिल को छूनी

ख़्वाहिशों के पीछे, सारी ज़िन्दगी भुनी

कब मिलेगी एक घड़ी, शान्त और सूनी?


अनन्त काल से बन बैठा हूँ…

अपने ही गुणों का खूनी


Anant kaal se ban baitha hu...

Apne hi guno ka khooni


Kabira ne kahi, maine na suni

Fakira ne sikhaayi, maine na buni

Chillane do sab ko, ishwar ya muni

Maine to jeevan me, apni marzi chuni


Sansaar vruddhi hi hai, nirantar dhuni

Atmakalyan ki baatein, na dil ko chhooni

Khwaishon ke peeche, saari zindagi bhuni

Kab milegi ek ghadi, shaant aur sooni?


Anant kaal se ban baitha

 hu...

Apne hi guno ka khooni

Sunday, September 14, 2025

8. હકીકત.

 ફક્ત "સ્થાનો" બદલવાથી, હકીકત નહી બદલે,

"નિર્ણય" ના લઉં, ત્યાં સુધી "કિસ્મત" નહી બદલે,

ઘર, મંદિર કે જંગલ, એ બહારના નિમિત્તો છે,

અંદર મોહનું સંસાર અકબંધ, ત્યાં સુધી "ફિત્રત" નહી બદલે

Thursday, September 11, 2025

7. અંતઃકરણ.

 લાગે મીઠો રેતીનો દરેક કણ,

એવો મધુરો માનું સંસાર રણ, 

"બહિર્મુખ" રહીને માણવું છે "બધું",

પછી કહું, નથી જાગતું અંતઃકરણ !!


ખાવું કેટલું, પણ જોઈએ મણના મણ,

ભેગું કરવું સતત, નથી પૂછવું કેમ પણ?

નથી "તાકત" છતાં, માણવું છે "બધું",

પછી કહું, નથી જાગતું અંતઃકરણ !!


વળાવવા આવશે ફક્ત ચાર જણ

રૂડું દેખાડવા દુનિયાને, જીવન અર્પણ 

બોલું "છે માયા" અને, માણવું છે "બધું",

પછી કહું, નથી જાગતું અંતઃકરણ !!


સમજી લે ડોબા, રત્ન કહ્યા ત્રણ,

સાધી લે લક્ષ, જાણીને "ક્ષણ" 

અંતરનું સુખ, માણવું હોય "બધું",

તો ચોક્કસ જગાડવું રહ્યું અંતઃકરણ !!!

Saturday, September 6, 2025

6. પ્રાર્થના - આજે હું કશું માંગવા નથી આવ્યો.

Disclaimer: This Prarthana (Prayer) is from a book. Have changed the narrative only.

 આમ તો રોજેરોજ હું તમારી પાસે 

કઈંક ને કઈંક માંગતો જ હોઉં છું, પ્રભુ!

પણ આજે હું કશું માંગવા નથી આવ્યો...


હું તો માત્ર, આ શાંત અંધારી રાતે, એકાંતમાં

તમારી પાસે નિરાંતે બેસવા આવ્યો છું.

અને આમ બેસવામાં મને કેટલું ઊંડું સુખ છે 

તે કહેવા આવ્યો છું.


કોઈ પણ સ્થૂળ પ્રાપ્તિમાં જાણી ન હોય એવી 

એક અસીમ અવર્ણનીય શાંતિ મારી પર ઉતરે છે

એક ઊંડી કૃતજ્ઞતાથી મારું હૃદય ભરાઈ જાય છે

 

તમને ચાહવાનું આ કેવડું મોટું સુખ તમે મને આપ્યું છે!


મારા નેત્રો તમને નિહાળી શકતાં નથી

પણ મારું અસ્તિત્વ તમારાથી વ્યાપ્ત છે


મારા મસ્તક પર હું તમારો હાથ મુકાતો અનુભવું છું

મારા મોંને અડતી આ હવામાં તમારો વત્સલ સ્પર્શ પામું છું


મારી કોઈ માંગણી નથી, મને કશાની જરૂર નથી

હું માત્ર પ્રેમનું નિવેદન કરવા આવ્યો છું


આ સભર એકાંતમાં, ભગવાન! તમે છો ને હું છું

આનંદ અને તૃપ્તિની આ નીરવ શ્રદ્ધામય ક્ષણોમાં

પરમ પિતા, હું તમારા ચરણોમાં મારું હૃદય મુકું છું

5. તું અને હું.

 તું અને હું,

બીજું જોઈએ મને શું,

તને બધી ખબર,

પછી હું શું કહું!


ચરણમાં રહું,

તું વહાવે એમ વહું,

વિકલ્પ આવે તો કરું,

તારી યાદથી પાછો ફરું,

ભલે તને બધી ખબર,

પણ આટલું તો કહું!


પૂછે મને સહુ,

કોની સાથે કરે વાતું,

નામ ન હું આપું,

બોલું, છે મારો પ્રભુ,

ભલે તને બધી ખબર,

પણ એટલું તો કહું!


સર્વસ્વ ભલે તારું,

કહી શકું તને મારું?

બહાર ક્યાંય પણ રખડું,

શું તારા અંતરમાં રમું?

ભલે તને બધી ખબર,

પણ એટલું તો પૂછું?


તું અને હું,

બીજું જોઈએ મને શું,

તને બધી ખબર,

છતાં હકથી કહું!

4. પ્રાર્થના - કોઈક વાર એમ થાય, ભગવાન!


Disclaimer: This Prarthana (Prayer) is from a book. Have changed the narrative only.

કોઈક વાર એમ થાય, ભગવાન !  

કે જીવનમાં મને કોઈ અસાધારણ સિદ્ધિ મળી નહિ

કોઈ અદ્દભૂત સર્જન, કોઈ મહાન કાર્ય મારાં હાથે થયાં નહિ  

બુદ્ધિના પ્રખર વૈભવ, મોહક સૌંદર્ય, આંજી નાખતી છટા કે વાક્શક્તિ મને મળ્યા નહિ 


જિંદગી આખી પ્રાણ રેડીને કામ કર્યું પણ સ્વજનોમાં કે સમાજમાં તેની જોઈતી કદર થઇ નહિ 


આવું આવું મનમાં થાય, પછી અંદર અસંતોષ જન્મે, ગુસ્સો આવે, ઈર્ષ્યાની હૃદય ભરાઈ જાય 


આ ભાવોને ફરી ફરી ઘૂંટવાથી મારો અભાવ વધુ પુષ્ટ બને અને હું વધુ નિમ્નતામાં સરું 


આ તે કેવી મૂર્ખતા ! આ કેવું મિથ્યાભિમાન !  


જે હૃદયમાંથી તારું નામ ઉઠ્યું છે, તે હૃદય સુંદર છે, મોહક છે.  

જે તને સંપૂર્ણ સમર્પણ કરી શકે, એના જેટલો મહિમા બીજા કોનો છે ?